بحوث فی علم الرجال (کتاب)

«بحوث فی علم الرجال» کتابی است در موضوع علم رجال تألیف محمدآصف محسنی (م، ۱۳۹۸ ش)، که در آن کلیاتی در مورد علم رجال به زبان عربى بیان شده است. این کتاب حاوی مطالب ارزشمندى مانند: ارزش‌یابى توثیقات عامه، نقد و بررسى قواعد کلى علم رجال، مستند حجیت نظر رجالیون، ضوابط تصدیق و تضعیف، عدالت صحابه، اصحاب اجماع و... می‌باشد.

مؤلف

محمد آصف محسنی (۱۳۹۸-۱۳۱۴ ش) فرزند محمد میرزا محسنى قندهارى، از علما و مراجع تقلید شیعه در افغانستان بود. او از شاگردان علمای بزرگی چون: سید محسن حکیم، شیخ حسین حلی، سید عبدالاعلی سبزواری و سید ابوالقاسم خوئی بهره برد.

آیت الله محسنی یکى از متفکران برجسته شیعه و مدافع تقریب مذاهب اسلامی است که در علوم مختلف صاحب نظر و متخصص بوده و بر پنج زبان زنده دنیا -زبان پشتو، عربى، فارسى، انگلیسى و اردو- تسلط کامل داشت.

وی آثار متعددی در رجال، فقه و حدیث تألیف نمود، از جمله: حدود الشریعة، صراط الحق، الارض فى الفقه، متافیزیک، تصویر از حکومت اسلامى، نظرة عابرة فى صحاح ستة، قضاء و شهادت، حجة اثنا عشرى، عقائد اسلامى، روح الفقه و مسائل الطبیعة.

محتوای کتاب

این کتاب، مشتمل بر مقدمه مصنّف، در خصوصیت های علم رجال و وجه نیاز به این علم است. و متن کتاب، شامل ۳۴ فایده رجالی است که عبارت اند از:

۱. ضوابط تصدیق و ترجیح؛

۲. اماره های توثیق و جرح در نزد رجالیان؛

۳. ادلّه حجّیت قول رجالیان؛

۴. وجه اعتبار توثیق های موجود؛

۵. وثاقت مشایخ ابن قولویه؛

۶. وثاقت مشایخ نجاشی؛

۷. توثیقات ابن عقده؛

۸. راویان تفسیر القمی؛

۹. بقیه توثیقات عامه؛

۱۰. عدالت صحابیان نبی اکرم؛

۱۱. اصحاب اجماع؛

۱۲. تکرار «رحم اللّه» (ترحّم) در مورد شخص، دلالت بر حَسَن بودن وی می نماید؛

۱۳. مشایخ اجازه؛

۱۴. تفسیر کلمه «ثقة»؛

۱۵. معنای «صحیح» در اصطلاح قدما؛

۱۶. تقسیم بندی اخبار؛

۱۷. اصول و مراجع رجالی، و معدّلان و جارحان؛

۱۸. اقوال موجود در سندهای مُرسَل؛

۱۹. ردّ اعتبار اخبار مهمل؛

۲۰. نقد کلام فاضل اردبیلی در خصوص قراینی که اخبار را از جهل، ضعف و ارسال خارج می کند؛

۲۱. روایت های مُرسل و غیر امامی در نزد شیخ طوسی؛

۲۲. اصول اربعمائه؛

۲۳. اعتبار مستطرفات السرائر؛

۲۴. اعتبار کتاب الأشعثیات؛

۲۵. کتاب های اربعه حدیثی؛

۲۶. شرایط حجّیت خبر واحد؛

۲۷. بیان چند مسئله مفید؛

۲۸. طبقات راویان؛

۲۹. وجه احتیاط در روایت های بعضی از راویان؛

۳۰. بررسی اشخاصی که با کنیه «أبی بصیر» آورده شده اند؛

۳۱. وثاقت معلی بن خنیس؛

۳۲. طریق های مشیخه التهذیب؛

۳۳. مشیخه کتاب من لایحضره الفقیه؛

۳۴. آرای بعضی از اهل سنّت در شرایط حجّیت اخبار.

در خاتمه کتاب، مؤلّف، تعدادی از راویان را در سه فصل ذکر کرده که عبارت اند از:

۱. اسامی راویانی که روایت آنها معتبر است؛

۲. راویانی که در اخذ روایت آنها احتیاط می شود؛

۳. راویانی که اعتباری بر قول آنها به دلیل ضعف و یا جهالت آنها نیست.

منابع

• مأخذشناسی رجال شیعه، رسول طلاییان، ص ۲۷۹-۲۸۱.
• کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری.